സഹോദരനാണ് ‘ജയ ജയ ജയ ജയ ഹേ’ കാണാൻ പറഞ്ഞത്. കണ്ടപ്പോൾ ഒത്തിരി സന്തോഷം തോന്നി. കയ്പുള്ള സത്യങ്ങൾ ചേർത്ത, ( ഉത്തര ഇന്ത്യയിൽ , ‘ഗുഡ് കി ചായ് ‘ എന്ന് വിശേഷിപ്പിക്കുന്ന) നല്ല ശർക്കരയിട്ട ചായ കുടിച്ചിറക്കുന്ന അനുഭവം. കയ്പ്പും, കലർപ്പും, മാധുര്യവും രുചിയും ഒക്കെ തോന്നി.
ഇഷ്ടമുള്ള വിഷയം പഠിക്കാനുള്ള സ്വാതന്ത്ര്യം, ഇഷ്ടമുള്ള വസ്ത്രം, ആഹാരം…എത്ര നിഷ്കരുണമായാണ് ആ മൗലിക അവകാശങ്ങളെ മറ്റുള്ള ‘പവർ സെന്റേഴ്സ്’ ( power centres) ചവിട്ടി മെതിക്കുന്നത്!
Violence എന്നതു പല തരത്തിലാണ് പരിഭാഷ ചെയ്യാവുന്നത്- കാരണം അതിനു പല മാനങ്ങളുണ്ട്. Toxic എന്നതിനും പല തരത്തിൽ വിഷം വമിക്കുന്ന ഭാഷാന്തരങ്ങൾ ഉണ്ട്. ശബ്ദങ്ങളും വാക്കുകളും കൊണ്ടുള്ള കളിയാണ് തുടക്കം; പിന്നെ മാനസിക, ശാരീരിക violence…ഒരാൾ തന്റെ വ്യക്തിത്വം തന്നെ സംശയിച്ചു പോകുന്ന അവസ്ഥ.
തുടക്കം : ലവ്, സ്നേഹം. പക്ഷെ അത് പെട്ടെന്ന് തന്നെ പവർ-പ്ലെയ്‌ (power play ) ആയി പരിണമിക്കുന്നു. ആധിപത്യത്തിന് വേണ്ടിയുള്ള യുദ്ധമാണ് പിന്നെ. സൗഹൃദത്തിനോ, കൂട്ടായ്‌മയ്‌ക്കോ, ചിരിക്കോ, സ്ഥാനങ്ങളില്ല. സ്നേഹത്തിന്റെ മൊഴിമാറ്റമാണ് എന്ന് തെറ്റിദ്ധരിപ്പിക്കാൻ hierarchical പവർ structures പ്രയോഗിക്കുന്ന വാക്കുകളാണ് ‘adjustment’, ‘compromise’ ‘ ignore’ ‘ tolerate’ എന്നൊക്കെ. ഇത്രയേറെ അബദ്ധമായ തർജ്ജമകൾ വേറെ കാണില്ല കേട്ടോ!
സ്നേഹത്തിനു ശരിക്കുള്ള ഭാഷ ഭേദങ്ങളിൽ നിങ്ങൾക്കിഷ്ടമുള്ള വാക്കുകളാണ് നിങ്ങളുടെ ജീവിത ദിശ തന്നെ തീരുമാനിക്കുന്നത്. അത് തെറ്റിയാൽ നിലനിൽപ്പ് തന്നെ അവതാളത്തിലാകും. അത് കൊണ്ട് വാക്കുകൾ കൃത്യമായി മാത്രം നാം മനസ്സിലാക്കണം, ആത്മാവിന്റെ ഭാഗമാക്കണം. ചിലപ്പോൾ, സൂര്യപ്രകാശമായും, പുഞ്ചിരിയായും, പുസ്തകമായും, കാപ്പിയായും, ചായയായും, പാട്ടായും, സിനിമയായും, ശുഭ ചിന്തയായും, ആത്മ വിശ്വാസമായും, ആത്മാഭിമാനമായും സ്നേഹം ജീവിതത്തിൽ വിടരുന്നതായി കാണാം.
പ്രപഞ്ചത്തിന്റെ കണക്കു വയ്ച്ചു നോക്കുമ്പോൾ, തീരെ ചെറിയ അംശം മാത്രമായ ഒരു മനുഷ്യ ജന്മത്തിൽ/ ആയുസ്സിൽ, നാം, മറ്റുള്ളവർ പറയുന്നതിന് അർഹിക്കുന്നതിനേക്കാൾ മഹത്വം നൽകുന്നു. സ്വന്തം ലക്ഷ്യങ്ങളെ നിസ്സാരവത്ക്കരിക്കുന്നു.
എന്തെങ്കിലും ഒരു ഉറച്ച തീരുമാനത്തിൽ ഒരുവൻ/ഒരുവൾ എത്തി എന്നിരിക്കട്ടെ: അത് സ്കൂളിൽ, കോളേജിൽ, ജോലിയിൽ, പ്രണയത്തിൽ, വൈവാഹിക ജീവിതത്തിൽ, കുഞ്ഞുങ്ങളുടെ കാര്യത്തിൽ, എന്തെങ്കിലും ആകട്ടെ, പല പല അഭിപ്രായ പ്രകടനങ്ങൾ സാധാരണ കുടുംബത്തിൽ നിന്നും/സമൂഹത്തിന്റെ വിഭിന്ന യിടങ്ങളിൽ നിന്നും വരും:
‘ആൾക്കാർ എന്ത് പറയും?” ‘ശ്ശ്! അയൽക്കൂട്ടം എന്തൊക്കെ കുറ്റപ്പെടുത്തും!’ ‘തല നിവർത്തി നടക്കാൻ കഴിയുമോ?” ‘ മറ്റുള്ളവരുടെ മുഖത്തു എങ്ങനെ നോക്കും?” ‘ എടുത്തു ചാടി അങ്ങനെ പലതും തോന്നും…’ ‘എല്ലാവരും ചെയുന്നത് ചെയ്താൽ പോരേ ?’
ഇതിന്റെ ഏറ്റവും രസം, നമ്മൾ എങ്ങനെ ജീവിക്കണം എന്നുള്ളത് തീരുമാനിക്കേണ്ട അധികാരം ഇവരുടെ കൈയിൽ ആണെന്ന് തോന്നും!
വേറിട്ട് നടക്കാൻ തീരുമാനിച്ചാലോ? പിന്നെ ‘shaming’ പരിപാടിയായി . കൂസാതെ നാം നമ്മുടെ സമയവും, ഊർജ്ജവും നമ്മുടെ ലക്ഷ്യങ്ങളുടെ നേർക്ക് മാത്രം ഫോക്കസ് ചെയ്താലോ? ദൃഢശക്തിയുള്ള വ്യക്തിയുടെ സാഫല്യം കാലക്രമേണ എല്ലാവരും അംഗീകരിക്കും.ഇനി ചില ആളുകൾ അംഗീകരിച്ചില്ല എന്നിരിക്കട്ടെ…എന്താ, നമ്മുടെ ഉറക്കം നഷ്ട്ടപ്പെടുത്താനോ? ഇതേ സമൂഹം, ഇതേ ആൾക്കാർ, ഇതേ അയൽവാസികൾ …അവർ അന്നും ഇന്നും ‘Nothing succeeds like success…’ എന്നതിന് പിറകിൽ ഓടുന്നവരാണ്.
**
ശവമായി തിരിച്ചു വന്ന മകളുടെ ശരീരത്തിന് മുന്നിൽ, ‘അയ്യോ രക്ഷിക്കണേ എന്ന് കരഞ്ഞു പറഞ്ഞ അവളെ തിരിച്ചു നിർബന്ധിച്ചു പറഞ്ഞു വിട്ടു പോയി. എന്റെ കുട്ടിയെ, സ്വന്തം വീട്ടിൽ ഇടം കൊടുക്കാതെ കശാപ്പുകാർക്കു വിട്ടു കൊടുത്തല്ലോ ഞാൻ !’ (ഇതു ഞാൻ കേട്ടിട്ടുണ്ട്, കണ്ടിട്ടുണ്ട്.) എന്ന് പറഞ്ഞു കരഞ്ഞിട്ട് കാര്യമില്ല .
‘എല്ലാവരേയും കൊണ്ട് ‘നല്ല കുട്ടി’ എന്ന് പറയിക്കണം’ എന്നാണ് നിങ്ങളുടെ ചിന്താഗതിയെങ്കിൽ ‘ജീവിതത്തിൽ ഞാൻ കരയാൻ തീരുമാനിച്ചിരിക്കുന്നു’ എന്ന് വ്യക്തം. ലോകത്തിൽ എല്ലാവരും ഒരു പോലെയല്ല. എല്ലാവരും നല്ലവരുമല്ല. നിങ്ങളെ ശരിക്കും സ്നേഹിക്കുന്നവർ നിങ്ങളുടെ കണ്ണുനീർ ആഗ്രഹിക്കുകയില്ല. അവർ നിങ്ങളെ , നിങ്ങളുടെ കണിശമായ തീരുമാനങ്ങളെ ബഹുമാനിക്കുകയും ചെയ്യും.
അത് കൊണ്ട്, ‘പോപ്പുലാരിറ്റി കോണ്ടെസ്റ്റിൽ’ ജയിക്കേണ്ട – സ്വന്തം ആത്മാഭിമാനത്തിന്റെ മുന്നിൽ വിജയിയായി നിന്നാൽ മതി എന്ന് നാം തീരുമാനിക്കണം. പ്രതിരോധിക്കേണ്ടത് പ്രതിരോധിക്കണം. കർമ്മമാണ്‌ വിജയം; കരച്ചിൽ പരാജയമാണ്. നാം ഭയന്ന് ഓടിയാൽ, ഏതു നായയും നമ്മുടെ പുറകിൽ കുര ച്ചു കൊണ്ട് വരും. നാമൊന്നു തിരിഞ്ഞു നിന്നാൽ, കൈയിൽ ഒരു വടിയെടുത്താൽ, അവിടെ നിൽക്കും ഏതു ക്രൂര ജന്തുവും .
മരണത്തിൽ, ആത്മഹത്യയിൽ, തോറ്റോടുന്നതിൽ, ഭയത്തിൽ, നിലവിളിക്കുന്നതിൽ, നിശ്ശബ്ദതയിൽ, രോഗത്തിൽ, ആശയറ്റ മൗഢ്യതയിൽ : ഇവയിലൊന്നും ജീവന്റെ അഥവാ പ്രതീക്ഷയുടെ അംശങ്ങളില്ല. കർമ്മത്തിൽ, ലക്ഷ്യത്തിൽ, ഊർജ്ജ ത്തിൽ, ധൈര്യത്തിൽ, ശബ്ദമുയർത്തുന്നതിൽ, കഠിനാദ്ധ്വാനത്തിൽ, ആത്മാഭിമാനത്തെ ഉയർത്തുന്ന എല്ലാ പ്രവൃത്തികളിലും , ജീവന്റെ, ആത്മ തേജസ്സിന്റെ സ്ഫുരണങ്ങൾ ഉണ്ട്.
മറ്റുള്ളവർ എന്ത് പറയും എന്ന് ചിന്തിക്കണ്ട. സമയം വളരെ കുറവാണ് : എന്തൊക്കെ കാണാൻ, കേൾക്കാൻ, അനുഭവിക്കാൻ കിടക്കുന്നു…വല്ലവരും ജല്പിക്കുന്നത് കേട്ട് ദിശ മാറാൻ എന്നെ കിട്ടില്ല എന്ന് തീരുമാനിക്കണം. നിങ്ങളുടെ ജീവിതത്തിന്റെ വിധാവ്‌ നിങ്ങൾ തന്നെ.
ആ സത്യം മനസ്സിലാക്കിയാൽ, ആ നിമിഷം നിങ്ങൾ വിജയിച്ചു.
കുറച്ചു കാലം കഴിയട്ടെ, എവിടെയോ തളർന്നിരിക്കുന്ന ഒരാൾ, നിങ്ങളുടെ വ്യക്തിത്വത്തിന്റെ പ്രകാശത്തെ നോക്കി, പ്രതീക്ഷയോടെ എണീറ്റ് അവരുടെ യാത്ര തുടരും.
അപ്പോൾ ശരി, നടക്കാൻ തുടങ്ങാം…മറ്റുള്ളവർ എന്ത് വേണമെങ്കിലും പറയട്ടേ… അവരുടെ സമയം കളയട്ടെ…നമുക്കെന്താ?
When she went to walk in the small park that evening, Geeta did cast a careful glance around for the young woman in blue. She had been there for the first four days of the week, dot on time, and always, always, sat unmoving on the grey bench near the Gulmohar tree. Since the last three days, the slim, dusky woman, with the brooding look on her face, was missing.
The black Skechers her son had gifted her was comfortable and Geeta enjoyed her daily rounds in the park. Well, at six in the evening, the crowd was not very suffocative; and there was much to observe and learn.
Though Mrs Kripa Bannerjee lambasted them in the ladies’ club meetings, calling them, ‘ a pesky menace’, Geeta found that she was more amused than irritated by the lovey-dovey youngsters at every nook and corner; behaving as if they were the first since Adam and Eve to discover sex. The fact of the matter was that every couple in love, since the time of the devil, had thought so too; and made a fool of themselves in public generally. But if you had taught hormonally driven high schoolers for more than three decades, you sort of shrug away these human peccadilloes.
Geeta’s eyes tended to be attracted by the oddities in the crowd than the obvious. And that was how she had been drawn to the young woman on the bench, who sat staring at the blood red Gulmohar blossoms that lay crushed and splattered around; the hurried steps of many walkers crunching them as they heavily trudged past.
Just the day before, after making her laborious rounds, counting among many occurrences, the brown squirrels, the wispy white petals of the moon flower by the pathway, and the premature guava fruits which had been chewed by sharp teeth of hungry rodents, Geeta had sat down perspiring by the side of the woman.
The young woman seemed to be oblivious of her surroundings. She was staring at the crimson buds and flowers that lay scattered on the earth. Geeta noticed that there was a strained quality about the woman; though young she looked aged beyond her years- as if life had burdened her with a cross which she was struggling to cope with.
The young woman was dressed in a blue kurta and jeans; but the dress looked soiled and sweaty. Her hair was luster-less, and the features seemed pinched by some gnawing misery. Though her son, wise to his mother’s inquisitive nature often warned her against making conversations with strangers, Geeta had tried to initiate one.
But her observations on the evening being nice and cool had been met with a resolute silence and the young woman had raised a pair of penetrating black eyes at her which sent a shiver down Geeta’s spine. There was something calculated about the gaze; as if some caged animal was watching her, expecting an attack any moment.
‘Good evening,’ Geeta had croaked.
The young woman did not respond. She had simply pulled out a mobile from her jeans pocket and started fiddling with it. To add to the eeriness of the situation, it had rung then.
‘Yes, am coming back.’
The voice had been terse, bitter, laden with emotions.
This was no ordinary woman who had come to enjoy an evening in the park.
‘Has she woken up? Fine.’
Even as Geeta watched, the woman had got up and walked away. Long strides, determined, but she had slouched. And Geeta was again reminded about some unknown load weighing her down.
**
‘Hello Mrs.Menon, how are you?’
It was the eternally cheerful, Retired Lt. Colonel Kapoor, yearning to chat and share the umpteen tidbits of information which he had stored up the whole day. From Putin’s latest military strategies to the imminent retirement of international tennis players, the old military man was bursting at the seams with gossip. Had he been a woman, he would have been the natural choice for the Ladies Club’s most talkative old member. Fortunately for the women, he was a man, and they had no competition from his end.
‘Heard about the goings on in Kothari’s flat?’ The Colonel asked, smiling away.
Geeta smiled noncommittedly. She really did not want to clutter her mind with whatever was cooking up a storm in the Kothari household.
‘Old Mr.Kothari was caught messing with the maid. She has been banished to the forests for fourteen years! Mr.Kothari has not died due to a broken heart as yet,’ The Colonel chortled gleefully. If he were a cat, he would have been licking his whiskers with pleasurable mewing noises now.
‘Unknown depths, people have… eh, Mrs Menon? One does not know with whom one is dealing with, half the time.’
Geeta’s mind raced back to the absent woman. No, one did not know what was going on in people’s minds at all.
‘Ah, yes there was another piece of news. A child went missing. Apparently, some gypsies stole her while she was in the railway station. My nephew knows the father.’
Geeta’s skin prickled in forewarning.
‘What happened?’
‘Well, the parents are both doctors. Love marriage you see. But the girl child was born with Down’s syndrome. Also, deaf and mute. The mother has been looking after her for four years now. Poor thing, had to stop her career too. Of course, nobody can take care of a child like one’s own mother…Anyway, they went to see off someone and the child was lost.’
‘Do they stay nearby? Do I know them?’
‘Maybe, you have seen the mother around…a slim young woman.’ Mr. Kothari could not have been more helpful.
‘Have they notified the police? How dreadful for the child. Mentally retarded, cannot speak or hear…I am horrified about what can happen to her.’
‘Yes, all alerts have been given. With all these cctv cameras in the railway stations, they will surely find her soon.’
**
It was three days later that Geeta read a small column in the local newspaper.
‘Child recovered from train. Missing daughter of Dr.Kailash Raghupathy, aged four, was safely found in a train headed to Bombay. The child had gone missing from the railway station when the parents had gone to see off a relative. The Commissioner of Police has announced appreciation letters and cash award for the officers who traced the missing four-year-old within 24 hours. The child has been restored to her grieving parents. She was discovered seated in a compartment by passengers who had informed the railway police who coordinated with their colleagues in the local administration.
It had been six days since the woman visited the park.
A hammering began in Geeta’s head: a dread, slow and terrible started haunting her. Patterns, patterns…everything was in the pattern.
When Geeta was twelve, a little boy had gone missing from her neighbourhood. His mother had been raising hell all over the place when someone brought him back. A trader had been accused of kidnapping him. When the local police gave a good hiding to the man, he had revealed the story. It was the mother herself who had asked him to take away the child. He had bouts of fits and was always sickly. There were five more mouths to feed. Some money had exchanged hands.
‘Hello Colonel, it is me, Mrs.Geeta Menon.’
‘Yes, how are you?’
‘Fine! You see, I read something in the newspaper.’
‘What?’
‘Did they find the missing child? The one who went missing in the train?’
‘Oh, that child…Well, great stroke of luck, I would say. She is back. Her father was in school with the Commissioner of Police. But they say it is very strange…about how she made her way inside a Bombay bound train. Anyway, the parents are relieved.’
‘Er, can I have the number of the family. I hope I don’t sound too pushy.’
‘Of course not! Obviously, you are concerned and want to express your wishes. I shall share it with you. Ragupathy’s number, let me see…’
**
Dr.Kailash Raghupathy looked distraught and anxious. He stared at the middle-aged woman who had come visiting, out of the blue. It was a busy day in the hospital.
‘Yes, Mrs.Menon…Lt Colonel said that you wanted to speak to me on something important?’
Geeta did not know where to start her conversation.
‘See, doctor. Do not think I am presumptuous or want to create trouble…’
The man sat up straight. The strain and tension of the past few days was showing on his face.
‘I am nobody to advise you but…’Geeta stammered.
‘My dear madam! What are we talking about? I do not understand anything at all.’
‘Has there been mood swings? Does she behave affectionately with the child?’
‘What?’ The man looked outraged.
‘You see, I think your wife needs a break. Is there anyone to take care of your child other than her?’
Lord, it was all going horribly. Geeta knew she sounded paranoid even as she uttered those words.
‘You are wasting my time. See madam, I have much work to do today. And I know you are here to show your sympathy. Frankly, we are fine.’
When a whirlpool was looming ahead with its deadly snare, lying silently in wait for the unsuspecting wayfarer, would it help to shout a warning? Some were destined to be swallowed by its hideous depths, sucked into the waiting pits of watery hell, much like quicksand. Words were futile when there was no trust to begin with.
‘I am a teacher…I mean I spent my whole life teaching. I have seen…excuse me, it sounds weird. But can I meet your wife?’
‘She does not meet anyone. Shilpa prefers to be with our daughter. Rarely does she go out.’
‘And that is where the trouble begins…’ Geeta interjected. ‘She needs to breathe, doctor. I heard that you both studied medicine together. Don’t you understand? There will be tragedy if you do not…’
Dr.Kailash Raghupathy stood up. In an icy cold voice, he said, ‘I think you need to leave now madam. Thank you for being so concerned with people like us, whom you hardly know.’
Cringing inwardly, but feeling a great rage welling up within her, Geeta shambled out of the doctor’s room.
‘Please, please listen to me. Do not leave the child alone with your wife at least the next few days…I mean…’
Geeta had never seen eyes more baleful than his, as he stared at her. Well, there was nothing more to be said.
**
Lt Colonel Kapoor met her as she walked in the park the next evening.
‘What did you tell the boy? My nephew said that he complained about my lady friend talking some nonsense about his wife? Do you know the woman?’
Geeta was ruminating. Would it help to divulge her doubts to a gossipmonger like Mr.Kapoor?
But what if it could avert a tragedy?
‘ Colonel, you must be familiar with the term postpartum depression?’
‘Yes, yes, where the woman says she hates the face of the baby but adores it too!’
‘ It is not as frivolous as you make it sound…there are different aspects to that state of mind…,’ Geeta snapped.
Then realizing that emotions were not of any help, she regained her poise.
‘ This wife of the doctor…she is a doctor too, right? I think she needs help.’
‘What are you talking about Mrs Menon? Are you keeping well?’ Lt Colonel Kapoor spluttered in confusion.
‘You see, when someone feels trapped, helpless and all life grinds to a halt…then he or she tries to find a reason to blame. It ends up in unspeakable tragedy at times,’ Geeta said softly.
‘ Are you saying that Dr.Raghupathy’s wife is sick? I thought she was feeling blessed that the child was recovered safely! Are you familiar with the woman?’
‘ No, that is the worst part. I have no idea of what is going on…one can only guess and I feel very afraid, Colonel. Somebody should intervene urgently or else…’
‘My dear Mrs Menon, tell you what, you are watching too many K Dramas in OTT platforms! Time to participate in some kitty parties, I say!’ The Colonel guffawed; albeit nervously.
**
Geeta Menon did her best to find out about what went inside the Raghupathy household. She befriended her maid’s friend who was a part-time help there.
‘ Is your madam keeping good health? I hardly see her walking nowadays,’ Geeta pretended to be a casual acquaintance.
‘Ah, madam is always with the girl. Never lets her out of her sight. She has stopped me from giving her a bath too. Everything, she does herself.’ The girl, whose name was Maya, seemed listless when she spoke.
‘Is there nobody else who stays with them?’
‘Oh, the doctor’s old father is there. The cook comes twice a day. Apart from me, the boy who comes to clean the washrooms and do mopping and sweeping…the driver…that’s about it.’
‘Maya, can you do me a favour?’
‘Yes, auntyji.’
‘Keep a watch over the child.’
Maya looked askance at the worried face of the woman. ‘Must be nuts’, she thought to herself. ‘All these oldies’, the teenager mused wryly, ‘they are going loony like that doctor madam. The way she sits silently for hours, watching the poor, wretched child.’
**
Three days passed. It was around nine at night. Her phone rang.
‘Mrs Menon, something terrible has happened!’ It was Lt.Colonel Kapoor and he sounded extremely agitated.
‘What?’ Something curdled her blood to chilling coldness.
‘ The child’s body was discovered on the ground. She had apparently fallen down from the balcony! The police are with the parents now!’
Geeta sat down, her hand on her heart.
‘Amma, there is a news of an arrest in a nearby flat. The cctv cameras has caught a mother…’
Geeta did not listen to the rest of what her son said.
The blood red Gulmohar flowers flashed in her mind. They lay splattered, broken, pathetic, crimson on the pathway.
(Truth is stranger than fiction. Based on a news item.)
In the spiritual textbooks, they say that meeting good souls entail a higher blessing; you are truly in the zone of grace, if you get to meet good people.
Contemplating one’s life journey, and the good souls encountered on the way home, (Aren’t we all going home?) I feel that lesson is so useful. We humans tend to ignore the obvious. Chasing after the sparkling gizmos of illusion, we forget the joy engendered by warm, kind, loving souls in our lives; most often those we take for granted. Epiphany? No way. Simple, brutal truth.
How many souls around, good sir/madam who truly wish you good? Who will pick up your frantic call at midnight? Who will run to be with you when you are in a hospital? Who will truly cheer you on when you are flailing, struggling, out on the sides, not yet made it?
Lord, thank you for those wonderful souls in my life. People that I can count on, irrespective of whether the morning is blistery with a potent storm brewing. Fair weather friends are too many, aren’t they? Frankly, they are not friends. They are bystanders.
(Ever heard of bystander apathy? That explains why accident victims bleed to death. The onlookers feel someone else would step in. Such people in your life will surely make a video of you bleeding to death but will never lift you up. And a few, ugh oh, they will exemplify what is epicaricacy or schadenfreude.)
So when Lankini tells Hanuman, ‘sat-sangati’ (Meeting truly good souls) is a divine gift, a fortune, I nod heartily.
May our journeys be enriched by those who enhance the good within us.
Trust me, that’s one shimmering stardust with which to recognize them: they will come in all guises, all colours, genders, forms, shapes, countries, whatever…but they will make you beam with joy by their sheer goodness.
May we meet them, may we love them, may we be them:)
Truly it is said that a good thing begets more good things. Certain books cleanse you when you read them; purifying you from within. Some lead you onto more books, and then it is a garden of joy! Ever since I began my life as a translator, books seem to have become closer and more precious.
It is like bringing up a child. Every step, every cough, every laugh, every peeve, every rebellion, every little pecaddilo, should be observed with generosity. Some need guidance while some grow by themselves with minimum intervention. But all need prayer, love, hard work and devotion. Then they make you proud one day. By being beautiful creatures in body, mind and soul.
Every book is different. The challenges of voice and temperament are different. In one, you are busy with spiritual interpretations, in the second, analysing musical instruments. A third throws you a curve ball because it questions your own emotions about compassion and forgiveness. (They are different!)
I have started analysing words and storing them up; like I used to collect manjadikkuru, the red, lucky seeds of the Peacock flower fence tree.
Is it a cliff or a drop? Should it be flustered or is vexed better? Present tense or past tense for better effect?
You enter into a character often, as a reader. That body to body shift is cathartic. One has cried and laughed as a character in a story. Revelled in lakes and played with snow in gothic novels. In that parallel world of imagination, where the stories transport us with their magic, one becomes many, and enjoy multiple existences guiltlessly. There, no one to scold you for colouring your hair blue or pursuing your dream of being a forensic scientist. Nobody to gossip if you fall in love with a nordic hero who hunts for the eaters of the dead. Heck, no one can even reach you, that’s how safe you are in that world of fantasy and imagination. And there, millions of like minded souls join you from across the world, from their sofas and couches and buses and trains and gardens….bound by one common, secret password: knowledge of the language.
As a translator, you switch between two worlds; you peep into one, inhale the earthy fragrance and then dive into another and start conjuring the same scent. Sometimes it works, sometimes, it doesn’t. Certain words simply have no equivalents. The hidden laughter and meaning in one vernacular saying cannot be captured in equal number of words in another. Yet, you endeavour. When someone comes to walk around in your garden, let her see precious stones which are as crimson as possible. Though not exactly carnelian.
It is an exhilarating adventure. You, the book and the new world you are creating. My daughter laughs that I look like an absent minded professor at times, with scattered reference books, two pencils, scribbled notes, and computer… Am I frazzled? No, happy is a better word! No one dies of exhaustion if you are loving what you do.
So, here is a word of praise to all the books that await me in my new path. I am a rookie, so please be patient. I am absolutely gobsmacked at the sheer wonder of reading and recreating you all…Wait for me, am on the way!
‘ My aunt’, said Sheela, ‘ works in a remote village as a doctor. She is around sixty three now.’ They were discussing people they knew, over a cup of tea. Those that inspired them the most.
‘And apart from the fact that she has turned her back to city life to serve the villagers, why do you admire her?’ Bhuven asked.
‘Ah, because she found herself at forty five; having spent her youth ensconsced in the luxuries of the modern living,’ Sheela smiled.
‘Really? How come?’
‘ Well, she married her distant cousin who charmed her with his top business degrees and love for ornithology. My aunt, Dr. Bhagya was among the first in her family to study in the medical college. Probably the first in that whole locality to become a doctor. But after marriage, her husband decided that he wanted a housewife.’
‘That’s retrograde! What the..?’ Bhuven bristled.
Sheela grimaced. ‘ So for the next two decades, she spent her time forgetting the pangs of a medical education gathering rust; trying to find solace in making perfect cookies for her children and playing gracious hostess in her husband’s parties. They travelled wide and settled abroad. Life had given her everything but left her with nothing.’
‘But didn’t that fellow realize her unhappiness? An educated man too, for God’s sake!’ Bhuven was finding it hard to digest.
‘She tried many times to broach the subject but the family peace was threatened seriously. So, like all good women, she learned to forget her dreams and lived to support others’ dreams.’ Sheela sighed.
‘Then, when she was forty five, they returned to their native place. The daughters were in professional colleges by then and her husband had taken voluntary retirement from his corporate job. One day, my aunt met a remarkable person.’ Sheela smiled.
‘Who?’
‘ The new maid.’
‘What?’
‘You know Bhuven, guidance and support can come from the most unexpected places at times! This young woman, Lata, was young widow. She found solace in the kind hearted woman who always seemed sad, though she was well off. The maid found her crying sometimes, and hurriedly wiping her tears when someone saw her.’
‘Hmm…and then?’
‘A doctor? You are a doctor?’ Lata couldn’t believe her ears when my aunt told her one day. The naive young woman couldn’t comprehend why a doctor wouldn’t treat patients in need. ‘My native village, there is no doctor there. People trek for hours to reach the government hospital. I lost my mother due to malaria,’ said Lata. ‘Chechi, why don’t you start a hospital there?’ The question dredged dying embers and kindled them anew in my aunt’s heart.
‘ Lata, I have not touched my medical text books for twenty years. My certificates are at the bottom of some old suitcase. I never had courage to touch them all these years,’ cried my aunt.
‘Why chechy?’
‘Because, well, your sir did not want me to work.’ It seems Lata started laughing at that. She heaved with laughter until tears streamed down her face. My aunt was disturbed.
‘Chechy, does sir think that working is something beneath one’s dignity? You know, my husband who died in the accident, he always wanted me to stand on my own feet. He did not even go to school. I pity sir! A doctor as his wife, and instead of feeling proud of her , he reins her in with his attitude?’
‘Wow,’ Bhuven breathed, ‘Fiery woman! Speaking truth to power etc…’
‘That started my aunt’s journey….At forty five she went back to her texts, and started working part-time in a nearby hospital. Her husband refused to talk to her for weeks. But she didn’t budge. Luckily, her daughters supported their mother firmly. By the time uncle passed away ten years later due to cancer, my aunt had started her own clinic near her home. To uncle’s credit, he had the grace to apologise to his wife in his later days. For locking up her joy in the dungeon of his intransigence.’
‘That’s quite a story!’
‘Now she runs that hospital in Lata’s native village and stays in a small house nearby with Lata. She is the living God to hundreds of villagers living near the forest areas. When I saw her last, she was delivering a baby at six in the morning!’
‘ Beautiful!’
‘Aunt said that she was the happiest woman in the world…having been given a second chance. And that it is never too late to find oneself. I live by that, Bhuven.’
(The man is eighty five; the women seventy three. Foyer of the home. It is evening and they are enjoying a cup of tea.)
Mrs Menon: So, why are you so morose today?
Mr. Menon: Didn’t you read the obituary column? Raghavan died. He was one year younger than me.
Mrs Menon: Which Raghavan?
Mr. Menon: In the general administration department, don’t you remember? The singer!
Mrs Menon (thoughtfully) Ahh…(relapses into silence)
Mr.Menon( teasingly) ; So, why are you so morose today?
Mrs.Menon : (looks up ) You know something, I never liked him though he was your friend. Perfidious fellow!
Mr. Menon: (laughs) “There are more things in heaven and earth, Horatio, than are dreamt of in your philosophy.”
Mrs.Menon: Oh, now we are playing word games, are we? And what is it that you want me to know?
Mr. Menon: And why did you dislike him, my dearest? I thought he was pretty popular amongst the ladies in our office! Singer, sportsman, club secretary…
Mrs.Menon: (Sharply) Well, I just felt a distaste, that’s all. Anyway, Sushma wasn’t too happy with him. I heard she was living with her son. Your ‘friend’ died a lonely man, for your information.
Mr. Menon: Do you remember that movie we watched sometime recently? Dangerous Liasions. I had read the translation of that French epistolary novel, a classic, a long time ago, while in college. It was written by an army officer, Pierre Choderlot de Laclos.
Mrs.Menon: Considering that you studied Economics and I did Literature, you still can impress me! (laughs)
Mr.Menon: ( slyly) My beautiful lady had many admirers in our office too.
Mrs. Menon: Yes , now with four grandchildren, this is the perfect time for you to wax eloquent on my erstwhile popularity. What about that movie you were mentioning?
Mr.Menon: There was that diabolic character Marquise de Merteuil, who plotted with that ex-lover of hers, Vicomte de Valmont, to destroy innocent lives. In one scene she says, ‘ Men enjoy the happiness they feel. We can only enjoy the happiness we give.’
Mrs.Menon: That is too cryptic for me.
Mr.Menon: She goes on to say, ‘ They are not capable of devoting themselves exclusively to one person. So to hope to be made happy by love is a certain cause of grief!’
Mrs. Menon: You mean, Sushma and Raghavan’s lives have something to do with that observation? That man was bad.
Mr. Menon: Can I ask you something? Will you tell me the truth?
Mrs.Menon: (astounded) What? Ask me.
Mr.Menon: Did Raghavan ever propose to you?
Mrs. Menon: (trembling suddenly) What…what are you asking?
(A cool breeze blows.Mrs.Menon pulls her sari pallu around her tightly)
Mr.Menon: Just tell me the answer.
Mrs.Menon: ( sudden tears springing up her eyes) Yes.
Mr.Menon: What did you tell him?
Mrs.Menon: (suddenly furious) Tell me yourself!
Mr.Menon : (Reaches out and caresses her hand) Why are you upset? It was just a question…
Mrs.Menon: (Looks away, and then slowly breathes) I detested that man. You know that when I first joined office, I was fresh out of College. It was my first experience in the city. The girls in the working womens hostel were a talkative lot. I heard a lot about that Raghavan and his Casanova life style. Sushma was in my hostel too.
Mr.Menon ( sipping his tea with relish) Hmm.
Mrs.Menon: Well, I knew that many girls were in love with him, including Sushma. But I somehow found him very creepy during the arts club functions.
Mr.Menon: Yes?
Mrs.Menon (Suddenly smiles) And then there was this tall, lean, bespectacled nerd in the office who would have a stack of books by his side…and there were many fans in hostel who were gaga about him… His fiery speeches, his encyclopaedic knowledge…
Mr.Menon: (Laughs quietly, and removes his glasses, before putting them back) You still did not answer my question, dear.
Mrs.Menon: (Soberly) Two days after Sushma told me that they had gone on a tour together, that rascal had the temerity to propose to me! I asked him to get his act together and never speak to me again. I did not tell Sushma or a single soul. Till now.
Mr.Menon: ( Slowly) Well, that is okay. I knew, you know.
Mrs.Menon : How?
Mr.Menon (Grinning) This old man has some secrets too!
Mrs.Menon (affronted): Did that stupid fellow tell you himself? Why would he?
Mr.Menon : He is dead now. Let him rest in peace. ‘The evil that men do lives after them; the good is oft interred with their bones.’
Mrs.Menon : I am truly upset now! Can you stop quoting, and tell me the truth?
Mr.Menon: My dear lady, you should remember your Shakespeare! As you say, I studied Galbraith and Keynes.
‘ There’s letters sealed, and my two school fellows
Whom I will trust as I will adders fanged….etc, etc
Hoist with his own petard and it shall go hard..’
Mrs. Menon : I will call up your children and tell them that their father has lost his marbles. For the last time, will you tell me what he told you?
Mr.Menon: He wrote me a letter. One day before we got married.
Mrs.Menon: (Utterly shocked): What did he write?
Mr.Menon: It was a poison pen letter, of course. Anonymous author. But I knew.
Mrs.Menon: (On the edge of her seat now) What? How?
Mr.Menon: Well, he changed the name of the lady friend who enjoyed the tour with him in Kodaikanal.
Mrs.Menon : That bastard! You mean…?
Mr. Menon: What a waste of beautiful green ink!
Mrs.Menon: But you never…how…please?
Mr.Menon: Come on, my dear, all my friends were envious of me. I was marrying the most beautiful woman in the office.He forgot to change the ink in his hurry, though he tried to alter his handwriting. I was familiar enough with the Club Secretary’s signature ink to decipher who was the ‘green monster’ behind that missive.
Mrs.Menon: ( Breathing agitatedly) What did you do with the letter?
Mr. Menon: Tore it and threw it in the dust bin. What do you do with dirt anyway?
Mrs.Menon: I am speechless…
Mr.Menon(Laughing) Well, that is news!
Mrs.Menon: My God, I just cannot believe it! What if you were not you? I mean, what if you had doubted me?
Mr.Menon: ‘Beware of jealousy, my lord! It’s a green-eyed monster that makes fun of the victims it devours.’ That was Iago speaking to Othello.
Mrs.Menon : (With a shudder) I remember the rest of the lines. My God! I hate that bastard!
Mr.Menon: Shall we go for a walk? Time to shake off the old blues…and greens. Come on, my lady!
Mrs.Menon (Embracing her husband tightly) I truly love you. I was so jealous of those girls who praised you in the hostel.Now don’t laugh!
‘ ഞാൻ ഡെന്റിസ്റ്റിന്റെ ഓഫീസിലെ റിസെപ്ഷനിസ്റ്റിനെ അസൂയയോടെ നോക്കി. എനിക്ക് ആ ജോലിയെങ്കിലും കിട്ടിയിരുന്നെങ്കിൽ? ‘ പറഞ്ഞത് ബിസിനസ് സാമ്രാട്ടിന്റെ പത്‌നി. അവരുടെ കുടുംബത്തിൽ സ്ത്രീകളാരും ജോലിയ്ക്കു പോകാറില്ല പോലും. പിന്നെ അവർ സോഫ്റ്റ് സ്‌കിൽസ് ട്രെയ്നറായി , മാനേജരായി , ബുദ്ധിശക്‌തിയും കഴിവും കാരണം വൈസ് പ്രെസിഡണ്റ്റായി. അവരുടെ ഓർമ്മയിൽ നിന്നാണ് ആ കഥ കേട്ടത്.
ഞാൻ മാനേജ്‌മന്റ് പഠിച്ച ഇന്സ്ടിട്യൂട്ടിൽ ഒരു അവാർഡ് ഫങ്ക്ഷന് ചെന്നതാണ്. അവിടെ വയ്ച്ചു പിന്നെയും കേട്ടൂ, ആ കഥ.
‘ മാഡം, എനിക്ക് ഡോക്ടറാകണമായിരുന്നു. പക്ഷെ , വീട്ടുകാർ സമ്മതിച്ചില്ല: ‘പെണ്ണുങ്ങൾ ജോലി ചെയ്യാറില്ല എന്ന് പറഞ്ഞു. ഇപ്പോൾ ഭർത്താവു പ്രോത്സാഹിപ്പിക്കുന്നു. ഞാൻ zoology യിൽ പി ജി ചെയ്യുന്നു.’
ആ പെൺകുട്ടിയുടെ ഭർത്താവു എക്സിക്യൂട്ടീവ് എംബിഎ ചെയ്യാൻ ചേർന്നിരിക്കുന്നു. അവൾ മറ്റുള്ള വിദ്യാർത്ഥിനികളെ കണ്ടു , പഠിക്കാനുള്ള ആഗ്രഹം പിന്നെയും ഉള്ളിൽ കത്തി . ‘ ഡോക്ടറാകാൻ എന്താ പ്രശ്‌നം ? പ്രായമൊന്നും നോക്കണ്ട. ആഗ്രഹിച്ചത് പഠിക്കൂ.’ ഞാൻ പറഞ്ഞു. ‘ പൈസയുടെ കുറവല്ല … ആരുടേയും സപ്പോർട്ട് കിട്ടിയില്ല.’ അവൾ നെടുവീർപ്പിട്ടു.
‘ മാഡം , ഒരു രസം കേൾക്കണോ ? ഞാൻ ഒരു പാർട്ടിക്ക് പോയി. അവിടെ ഒരു ഓഫീസറുടെ ഭാര്യയുടെ ഭംഗിയുള്ള ഡ്രസ്സിങ്ങിനു കോംപ്ലിമെൻറ് കൊടുത്തു. അപ്പോൾ ആ കുട്ടി പറയുകയാണ് : എന്റെ എല്ലാ ഡ്രെസ്സും എടുത്തോളൂ , പകരം നിങ്ങളുടെ ജോലിയും പദവിയും എനിക്ക് തരാമോ ? ചിരിച്ചു കൊണ്ടാണ് പറഞ്ഞത്. പക്ഷെ അതിലുള്ള ആ ഭാവം തീക്ഷ്ണമായിരുന്നു. ശരിക്കും ഞാൻ എന്നെ തന്നെ ,അവരുടെ കണ്ണിലൂടെ കണ്ടു. എനിക്ക് അഭിമാനം തോന്നി.”
മെഡിസിനിൽ പോസ്റ്റ് ഗ്രാജുവേഷൻ ഗോൾഡ് മെഡലോടെ പാസ്സായിട്ടു , IAS ഓഫീസറായ പെൺകുട്ടിയാണ്. അവൾ പിന്നെ സ്റ്റഡി ലീവിൽ അമേരിക്കയിൽ പോയി ഗ്ലോബൽ ഹെൽത്തിൽ ഒരു പിജി കൂടി ചെയ്തു. ഇപ്പോൾ Phd കൂടി ചെയ്യുന്നു , ജോലിക്കൊപ്പം. ‘ എനിക്കും നിന്നെ ഓർത്തു അഭിമാനം തോന്നുന്നു.’ ഞാൻ ചിരിച്ചു. ‘ നിനക്ക് ഇഷ്ടമുള്ള ഡ്രെസ്സും ധരിക്കാം , നല്ല ജോലിയും ചെയ്യാം, മിടുക്കിയായി ഇനിയും പഠിക്കാം. അവർ നിന്റെ ആകാശങ്ങളെ കാണുന്നു…നിന്നെ പോലെ പറക്കാൻ കൊതിക്കുന്നു.’
‘ എന്റെ അമ്മ പോസ്റ്റ് ഓഫീസിൽ ക്ലാസ് ത്രീ ജീവനക്കാരിയായിരുന്നു. ഞാൻ കളക്ടറായിട്ടും അമ്മ ജോലി വിട്ടില്ല. ഇപ്പോൾ റിട്ടയർ ചെയ്തു, ചേട്ടനോടൊപ്പം നാട്ടിലുണ്ട് . അച്ഛനില്ലാത്ത ഞങ്ങളെ ആ വരുമാനത്തിലാണ് വളർത്തിയത്. ‘അമ്മ ആരെയും ആശ്രയിക്കില്ല , അത്രയ്ക്ക് ആത്മാഭിമാനിയാണ്. ജോലിയുടെ മഹത്വം ഞാൻ തിരിച്ചറിഞ്ഞത് അമ്മയിലൂടെയാണ് .’ ആ ചെറുപ്പക്കാരൻ പറഞ്ഞു നിർത്തി.
പറഞ്ഞു വന്നത് ‘കർമ്മത്തെ ‘ പറ്റിയാണ്. എന്റെ ജീവിതത്തിൽ ഞാൻ കണ്ട ഏറ്റവും സംതൃപ്തരായ മനുഷ്യർ ഏതെങ്കിലും കർമ്മത്തിൽ സന്തോഷത്തോടെ നിരന്തരം ഏർപ്പെട്ടിരിക്കുന്നവരാണ് . അതിൽ സ്ത്രീ പുരുഷ ഭേദമില്ല . ജോലിയുടെ വലിപ്പ ചെറുപ്പങ്ങളിൽ വ്യത്യാസമില്ല. അവർ ജീവിതത്തിന്റെ അമൂല്യമായ മണിക്കൂറുകളെ സുഖലോലുപതയിലും, പൊങ്ങച്ചങ്ങളിലും കെട്ടിയിടാതെ, അധ്വാനിക്കുന്നവരാണ്. അവരുടെ ഊർജ്ജവും ശക്തിയും ശുദ്ധമായ നീരൊഴുക്ക് പോലെ അലയടിക്കുന്നു. അത്തരത്തിലുള്ള മനുഷ്യരിൽ വേറൊരു ഗുണവും കാണാറുണ്ട് : അവർ തങ്ങളുടെ ജോലിയെപ്പറ്റി ഘോരഘോരം വീമ്പിളക്കാറില്ല. ‘ നാല് കുട്ടികൾ, സെറിബ്രൽ പാൾസി പിടിച്ചവർ. ഒരു ശൗചാലയം കെട്ടി കൊടുക്കാൻ എന്താണ് വഴി ?’ സിസ്റ്റർ ചോദിക്കുന്നത് സ്വാർത്ഥമായ ഒരു ആവശ്യത്തിനും വേണ്ടിയല്ല. അതാണവരുടെ കർമ്മ ഭൂമി. എത്ര പ്രസന്നവതിയും, നന്മയുള്ളവരുമാണവർ!
സമയം പോകുന്നില്ല. ബോറടിക്കുന്നു. എത്ര സിനിമ കാണും? എത്ര പാർട്ടിക്ക് പോകും ? എത്ര ആഹാരം കഴിക്കും ? എത്ര നുണയും കുശുമ്പും പറയും ? എന്തൊക്കെ ‘existential dilemmas’!
ശരിക്കും വേണ്ടതോ ? സമയത്തെ നേർവഴിക്കുപയോഗിക്കാനുള്ള മൂല മന്ത്രം മാത്രം. കർമ്മം.
റെയിൽവേ സ്റ്റേഷൻ അതിർത്തിയിലെ ചെറിയ നഴ്സറി സ്കൂളിൽ നിന്നാണ് തുടക്കം. ട്രെയിനുകൾ ഇരമ്പി പാഞ്ഞു പോകുന്ന ട്രാക്കുകൾ കടന്നു വേണം ബേബി ടീച്ചറിന്റെ വീട്ടിൽ നടത്തുന്ന സ്കൂളിൽ എത്തിച്ചേരാൻ. എനിക്ക് മൂന്നോ നാലോ വയസ്സ് കാണും. എങ്കിലും ഇന്നും പകൽ പോലെ തെളിഞ്ഞ ഓർമ്മയാണ്.
ആഹാരം തന്നതിന് ശേഷം ബെഞ്ചിൽ ഉറക്കുന്ന ടീച്ചർ. വേറൊരു ഓർമ്മ കൂടിയുണ്ട്. താടിയും മീശയും വളർത്തി, വളരെ പൊക്കമുള്ള ഒരു മനുഷ്യൻ, വല്ലപ്പോഴും കൊടുങ്കാറ്റു പോലെ കടന്നുവരുന്ന രംഗം. അപ്പോൾ ടീച്ചറുടെ വീടും, മരത്തിന്റെ കീഴിലെ നഴ്സറിയും, ഒരു പോലെ വിറയ്ക്കും . പെട്ടെന്നൊരു വലിയ ട്രെയിൻ കടന്നു പോകുന്ന പ്രകമ്പനം പോലെ. അയാളെ ഞാൻ ഭയപ്പാടോടെ നോക്കുമായിരുന്നു. പക്ഷെ ഒരിക്കലും ഞങ്ങളുടെ അടുക്കലേക്കു അയാൾ വന്നില്ല. പിന്നെ എപ്പോഴോ കേട്ടു ഒരു വരി അവിടെയും ഇവിടെയും. ‘ഭ്രാന്തനാണ് , വലിയ മിടുക്കനായിരുന്നു. ടീച്ചറുടെ വിധി , ഇങ്ങനെയൊരു ഭർത്താവ് .’
അവർ ഭ്രാന്തനായ നേർപകുതിയെയും സഹിച്ചു കൊണ്ടായിരുന്നു അവരുടെ മക്കളെ വളർത്തിയതും ഞങ്ങളെ അക്ഷരം പഠിപ്പിച്ചതും. അദ്ധ്യാപനം, അവർക്കു ജീവിത മാർഗ്ഗം മാത്രമല്ല, നേർബുദ്ധിയുടെ പിടിവള്ളിയുമായിരുന്നു.
**
‘അമ്മയും സ്കൂൾ കുട്ടിയായിരുന്നോ?’ എന്ന് കളിയാക്കി ചോദിക്കുന്ന മകളോട് , ‘എന്റെ ടീച്ചറുമാരോട് ചോദിച്ചു നോക്ക്. അന്നായിരുന്നെങ്കിൽ നിന്നെയും തോൽപ്പിച്ചേനെ !’ എന്ന് മറുപടി നൽകി.
സ്കൂളിൽ, ഏറ്റവും സമൃദ്ധമായ ബാല്യകാലം കഴിഞ്ഞു. നിഷ്കളങ്കതയുടെ അലയാഴി. പഠനം, കളി, കലാകായിക മത്സരങ്ങൾ, വായന, എന്നിങ്ങനെ സുരക്ഷിതവും സുരഭിലവുമായ കാലം. ധാരാളം പുസ്തകങ്ങൾ നിറഞ്ഞ ലൈബ്രറി. വെള്ള വസ്ത്രം ധരിച്ച സിസ്റ്ററുമാർ, നന്നായി പഠിപ്പിക്കുന്ന മാസ്റ്ററുമാരും ടീച്ചേഴ്സും. ജ്യോതി നിലയം ഇന്നുമെന്റെ ഓർമ്മയിൽ പ്രകാശത്തോടെ നിൽക്കുന്നു.
ഭാഷയെ സ്നേഹിക്കാൻ പഠിപ്പിച്ചത് അവിടുത്തെ ദാനമാണ്. കഠിനാദ്ധ്വാനവും , ലാളിത്യവും, സേവനവും, ലക്ഷ്യബോധവും മഹത്താണെന്നു പഠിപ്പിച്ചത് , ഓരോ പടിയായി കൈപിടിച്ച് കയറ്റിയവർ തന്നെ. ആ പാഠങ്ങൾ , എത്ര കാറ്റും മഞ്ഞും വന്നാലും ഉറച്ചു നില്ക്കാനുള്ള ശക്തി ഇന്നും തരുന്നു.
പലരും മണ്മറഞ്ഞു. ചിലരോട് സംസാരിക്കാൻ കഴിഞ്ഞു. പറ്റുമ്പോൾ കാണാൻ വരണം എന്നും അവർ ആവശ്യപ്പെട്ടു.
കാലാന്തരത്തിൽ, പല കോളേജുകളിലും പഠിച്ചപ്പോഴും, ഇത്ര മിഴിവുള്ള ഓർമ്മകൾ ഉണ്ടായില്ല. മൂഷികരുടെ ഓട്ടത്തിൽ നമ്മളും പങ്കാളിയായത് കൊണ്ടാവും!
Ministhy S Nair